همايش پژوهشي آثار و احوال عطار نيشابوري
مراسم بزرگداشت ياد روز عطار نيشابوري، شاعر و عارف نامي با هماهنگي و همكاري دستگاههاي اجرايي و همت فرهنگسراي فردوسي به صورتي جدي تر و علمي 25 فروردين ماه 1385برابر با 14 آوريل 2006 در تالار فرهنگسراي سيمرغ نيشابور برگزار شد. در اين مراسم تني چند از دانشمندان عطار شناس از آن جمله دكتر رضا اشرف زاده، دكتر تقي پورنامداريان، دكتر مهرآفاق بايبوردي، دكتر ابراهيم قيصري، و مسعود تاكي، كه به نيشابور دعوت شده بودند، سخن گفتند.
برنامه در واقع از ساعت 7 بعد از ظهر روز پنجشنبه 24 فروردين در تالار فرهنگسراي وكيليذ نيشابور آغاز شد. به اين ترتيب كه به اين مناسبت شب شعري برگزار شد كه در آن شاعراني از مشهد، نيشابور و برخي از شهرستانهاي استان به اين مناسبت شعر خواندند. در اين جلسه برخي از سخنرانان علمي مراسم عطار از جمله دكتر تقي پورنامداريان، خانم دكتر مهر آفاق بايبوردي و نيز تني چند از استادان دانشكدة ادبيات و علوم انساني دانشگاه فردوسي نيز شركت داشتند.
مراسم روز بعد از ساعت 9 صبح در تالار فرهنگسراي سيمرغ نيشابور با تلاوت آياتي از كلام الله مجيد و اجراي سرود جمهوري اسلامي ايران آغاز شد. پس از اعلام برنامه و سخنان آغازين دكتر ضا اشرف زاده عطار شناس بنام خراساني، خانم دكتر مهر آفاق بايبوردي سخن خو را با عنوان “ عطار و درياي جان“ آغاز كرد. وي ضمن اشاره به كتاب مهم و پر مطلب در ياي جان اثر خاور شناس معروف آلماني هلموت ريتر كه خود وي با همكاري شادروان دكتر عباس زرياب خويي به فارسي ترجمه كرده، افزود كه ريتر به خوبي توانسته است از جهان مستور انديشه و هنر عطار پرده بردارد. او با خواندن بخشهايي از شعر عطار به نكات اساسي فكر و انديشة اين عارف بزرگ اشاره كرد و افزود كه عطار مبحث فنا و بقا را بسيار زيبا حل كرده و ريتر آن را بخوبي به تصوير كشيده است، به اين ترتيب كه وجود انسان قطره اي است كه وقتي به در يا مي پيوندد ظاهرا“ نيست مي شود اما در واقع از نيستي مصون مي ماند چون كه به اصل خود پيوسته است و اين پيوستن به اصل براي عطار به معني بقا و جاودانه شدن است.
سخنران بعد آقاي مسعود تاكي محقق و مدرس دانشگاه بود كه سخنراني خود را با عنوان «روايت عطار از داستان بردار كردن حسنك»آغاز كرد. وي با اشاره به داستان حسنك وزير در تاريخ بيهقي، كه با فضاي نيشابور مناسبت و پيوستگي تام داشت، به نقل روايت عطار از اين داستان پرداخت كه به طريق اولي با آنچه در روايت بيهقي آمده قدري متفاوت است. وي به تمامي اين تفاوت ها اشاره كرد و جهت گيري خاص روايت داستان را ناشي از سليقة عطار و احتمالاًدوستداران حسنك در روزگار عطار دانست، وي با اشاره به اين كه در روايت عطار حسنك كشته نمي شود بلكه با اختيار خود كشي مي كند، در پايان نتيجه گرفت كه دو ستداران اين وزير ثابت رأي و خاصه نيشابوريان نمي توانسته اند شخصيت محبوب حسنك را حتي در قبول مرگ تسليم ارادة كسي ببينند.
دكتر ابراهيم قيصري استاد دانشگاه و محقق عطار شناس سخنران بعدي بود كه موضوع گفتار خود را “ مكررات نامكرر“ انتخاب كرده بود. سخنراني دكتر قيصري درواقع فشردة يك تحقيق مفصل بود در موضوع مقايسه مضامين داستانهايي كه در تذكره الاوليا و منظومه هاي عطار به تكرار آمده اما در هر مورد با شكل و ارادة خاصي مطرح گرديده است. در اين پژوهش يك طرف عمده تذكره الاولياء است كه حاوي داستانها و داستانواره هايي مربوط به سرگذشت عرفاي پيشين است. عطار برخي از اين داستانها را در منظومه هاي خود با حفظ چهارچوب اصلي نقل مي كند اما در آن اندكي تغيير روا مي داردتا بتواند معناي ديگري را ابلاغ كند. ناطق آنگاه به ذكر دو حكايت از دو عارف در منظومه هاي عطار اكتفا مي كند كه هردو با جمجمه اي روبرو مي شوند و دو سخن متفاوت مي گويند كه تعبير و تفسير عارفانه اي است از آيات عذاب بر مذاق صوفيان، آن چنان كه از هردو تعبير بوي رحمت مي آيد.
آخرين سخنران بخش علمي همايش دكتر تقي پورنامداريان، استاد برجستة پژوهشگاه علوم انساني تهران بود، كه در موضوع «تخيل هنري و شعر عطار»سخن گفت.پورنامداريان پس از ذكر يك مقدمة محققانه در ارتباط با انواع گزاره هاي هنري عقلاني و عقل ستيز به شيوة هنري خاص عطار از تخيل ادبي اشاره كرد و به اين نتيجه رسيد كه عطار به عنوان يكي از فرزانگان عصر خويش كه به دليل شغل عطاري با مردم بسياري سر و كار داشته و كتابها زيادي نوشته، حرفهايي از عرفا نقل كرده كه بسياري از آنها از خوزة تجربه هاي عادي و عقل پذير ما دور است ووقوع آن بسيار بعيد مي نمايد. در مصيبت نامه بجاي مرغان، سالك و به جاي حق، سيمرغ و به جاي هدهد، پير مي نشيند. سفرهاي كوتاهتر در درون سفر اصلي و بلند سالك صورت مي گيرد و حدود چهل داستان كوتاه در داخل داستان بلند و اصلي مي آيد تا آنچه اتفاق افتاده پذيرفتني و عقل پذير شود.براي آن كه جريان سفر اصلي آنقدر غير عادي و عقل ستيز است كه عطار مجبور مي شود با داستانهاي زياد اما معمولي تر آن را توجيه كند. ناطق در پايان با استناد به قول خود عطار كه:
گر كسي را هست در ظاهر گمان كاين سخن كژ مي رود همچون كمان
آن ز ظاهر كوژ مي بيند و ليك هست در باطن بغايت نيك نيك
براي سخن وي ظاهر و باطني قائل شد و نظر خود را اين گونه ابراز داشت كه از آغاز بسياري از داستانهايي كه عطار نقل مي كند و در ظاهر غير قابل باور و عقل ستيز است، يك جمله نظير“در واقعه ديدم..”، “درعالم كشف ديدم…” افتاده است، يا ما ناگزيريم كه چنين جمله اي در آغاز آن فرض كنيم، براي آن كه عالم رؤيا، واقعه و كشف براي صوفيه مهمتر از عالم واقع است.
در پايان اين جلسة علمي معاون استاندار خراسان و فرماندار نيشابور، كه به دليل سفر همزمان رئيس جمهور به نيشابور در آغاز جلسه حضور نداشت، در سخنان كوتاهي ضمن عرض خير مقدم به مهمانان و دانشمندان حاضر در جلسه، از برگزاري اين مجلس باشكوه بزرگداشت در شهر تاريخي نيشابور سپاسگزاري كرد. در پايان هم گروه هنري شادياخ نيشابور جمعيت انبوه حاضر در سالن را با اجراي قطعاتي از عطار به مهماني هنر خويش دعوت كردند.
عصر آن روز از سوي ميراث فرهنگي نيشابور برنامة ويژه اي در باغ آرامگاه عطار تدارك ديده شده بود. به اين ترتيب كه ساعت 4 بعد از ظهر پس از اعلام برنامه در حضور انبوه مهمانان و مسافران عصر جمعه، جواد محقق نيشابوري عضو هيإت مديرة فرهنگسراي فردوسي از سوي برگزاركنندگان اين مراسم يعني اعضاي هيأت مديرة فرهنگسرا به حاضران خير مقدم گفت. آنگاه از خانم دكتر مهرآفاق بايبوردي مهمان رسمي همايش و مترجم كتاب درياي جان خواسته شد كه چند كلمه در مورد هلموت ريتر وخدمات او به فرهنگ ايران و به ويژه كتاب گرانقدرش در مورد عطار براي حاضران سخن بگويد. وي با تأكيد بر مقام بلند هلموت ريتر به كوششهاي اين خاور شناس آلماني و متن شناس زبانهاي لاتين و يوناني و استاد زبانهاي فارسي و عربي، براي شناخت عطار و اهميت كتاب درياي جان، كه خود وي به اتفاق شادروان عباس زرياب خويي به فارسي ترجمه كرده بود، اشاره كرد و دقائقي فضا را براي اداي احترام به عطار و ريتر آماده نمود. جمعيت پس از شنيدن شعر دكتر يحيي حدادي نايب رئيس فرهنگسراي فردوسي در ستايش مقام عطار، آرامگاه شيخ فريدالدين عطار را غرق گل كردند واز آن جا براي پرده برداري از تنديس هلموت ريتر به ضلع شرقي باغ آرامگاه متوجه شدند.
در كنار تنديس ريتر دكتر محمد جعفر ياحقي مدير عامل فرهنگسراي فردوسي و دبير علمي همايش طي سخنان كوتاهي نصب تنديس ريتر را در جوار آرامگاه عطار نشان تفاهم ملل و مظهري از پيام دوستي ملت ايران به مردم آلمان دانست و افزود كه اين پيام در واقع پيام عرفان ايراني و سخن بر خاسته از سويداي دل عطار است كه نمي پرسد از كجايي و بر چه آئيني و با چه زباني سخن مي گويي؟ وي در پايان پيشگامي نيشابوريان را براي ابلاغ پيام انساني عرفان ايراني ستود و آرزو كرد كه ملت آلمان اين پيام را درك كند و روزي نه چندان دور در شهر فرانكفورت بر بالين هلموت ريتر نيز تنديس عطار نيشابوري به نشانة پاسخ مثبت به پيام ملت ايران، كه فارغ از دولتها و سياستها هميشه منادي صلح و دوستي بوده، نصب شود. آنگاه پس از پرده برداري از تنديس مضمون همين پيام به زبان آلماني خطاب به ملت آلمان توسط آقاي فرهنگ قرائت گرديد.
تنديس ريتر را دوستداران ايراني گوته و حافظ در آلمان سفارش داده بودند و هنرمند و پيكر تراش نيشابوري آقاي عليرضا قدمياري از سنگ مرمر در مدت 4 ماه اجرا كرده بود كه همان جا از وي تجليل شد.
پايان بخش مراسم باغ آرامگاه عطار منطق الطير خواني و اجراي موسيقي سنتي بر اساس اشعار عطار بود كه تا پاسي از شب ادامه يافت.
در اين مجلس علمي علاوه بر اهالي نيشابور، و علاقه مندان بسيار از مشهد و شهرهاي مجاور، دانشجويان دوره هاي تخصصي زبان وادبيات فارسي دانشگاه فردوسي به همراه تني چند از استادان خود و نيز اعضاي انجمن هاي بهار، طرفداران ميراث فرهنگي، موج سبز، و مولانا از تهران و ساير شهرستانها نيز شركت داشتند.
علاوه بر برنامه سخنرانی برابر قرارداد اقدامات زیر برای بزرگداشت عطار صورت گرفت:
1- طراحي و چاپ پوستر به شرح نمونة پيوست و ارسال آن به مراكز علمي، سازمانها، ادارات و مؤسسات ذيربط در مشهد، استان و شهرستانها.
2- طراحي و چاپ كارت دعوت به شرح نمونة پيوست.
3- چاپ كاغذ سربرگ مخصوص همايش در دو قطع بزرگ وكوچك.
4- تهية پوشه( فولدر) با خود كار مخصوص مراسم بزرگداشت عطار.
5- تهية متني كوتاه، روشن وعلمي به زبان ساده براي قرائت در آموزشگاههاي استان در صبح روز مراسم بزرگداشت پس از نواخته شدن زنگ عطار.
6- گرد آوري مطالب، تنظيم، طراحي و چاپ بولتن خبري ويژة مراسم بزرگداشت عطار با عنوان سيمرغ جان در 12 صفحه.
7- سفارش، گردآوري، تنظيم وچاپ مجموعه مقالات ويژة عطار با عنوان عطار شناخت در 132 صفحه.