مراسم بزرگداشت روز ملی حکیم ابوالقاسم فردوسی با عنوان «مخاطب‌شناسی شاهنامه و شعر حماسی فارسی»، بیست‌وسوم اردیبهشت‌ماه سال1394 در دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی دانشگاه فردوسی مشهد آغاز شد و بیست‌وپنجم اردیبهشت‌ماه سال1394 در بنیاد فرهنگی آریو مصلی‌نژاد مشهد به پایان رسید. این مراسم به‌همت مؤسسۀ فرهنگی سرای فردوسی، قطب علمی فردوسی‌شناسی و گروه زبان و ادبیات فارسی دانشگاه فردوسی مشهد برگزار شد.

* روز اوّل

در بخش اول از نخستین روز این مراسم که در تالار شریعتی دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی دانشگاه فردوسی مشهد برگزار شد، سیدسعید سرابی (مدیرکل ادارۀ فرهنگ و ارشاد اسلامی استان خراسان‌رضوی)، دکتر محمد تقوی (مدیر گروه زبان و ادبیات فارسی دانشگاه فردوسی مشهد) و دکتر فرزاد قائمی (عضو هیئت علمی گروه زبان و ادبیات فارسی دانشگاه فردوسی مشهد و دبیر اجرایی همایش) سخنرانی کردند و در سخنان خود ضمن خیر مقدم به میهمانان همایش، گزارشی اجمالی از روند برگزاری این همایش ارائه دادند.

در ادامۀ این بخش، شمارۀ اول از مجلۀ «مطالعات حماسی و پژوهش‌های اسطوره‌شناختی» با سخنرانی دکتر مه‌دخت پورخالقی‌چترودی و کتاب «مجموعه مقالات همایش مخاطب‌شناسی شاهنامه و شعر حماسی فارسی» با سخنرانی دکتر محمدرضا راشدمحصل رونمایی شد.

در بخش دوم این همایش، دکتر محمود حسن‌آبادی با موضوع «از حماسه تا افسانه»، دکتر عباس سرافرازی با موضوع «بررسی زنان مشورت‌دهنده و جنگاور در شاهنامه» و الهام هراتی با موضوع «نمادشناسی پرنده در نگاره‌های نسخ خطی شاهنامه» سخنرانی کردند.

بخش سوم این همایش نیز به سخنرانی‌های دکتر مریم صالحی‌نیا با موضوع «مبانی نظری مطالعات شاهنامه در دهۀ 80»، مهشید گوهری با موضوع «سره‌نویسی در منظومۀ حماسی‌تاریخی شهنشاهنامۀ احمد تبریزی»، یاسر آسمان‌دوره با موضوع «مسئولیت‌های حکومت در ساختن یک جامعۀ دانش‌بنیان از نگاه فردوسی»، دکتر حیدرعلی دهمرده با موضوع «شاهنامه در میان مخاطبان تاجیک»، فرزانه حاجی‌حسین با موضوع «ببر بیان در ادبیات گورکانی» و دکتر فرزاد قائمی با موضوع «آشنایی با رستم‌نامه‌ها و معرفی روشی برای تصحیح این متون» اختصاص داشت.

عصر روز نخست همایش نیز به برگزاری دو میزگرد فرهنگی‌هنری با حضور دکتر محمدجواد مهدوی، دکتر فرزاد قائمی و رؤیا یداللهی اختصاص داشت. در این بخش «استفاده از حماسه‌های کلاسیک برای مخاطبان کودک و نوجوان» و «آشنایی با یک حماسۀ مشهور ایرانی (برزونامه) و مخاطب‌شناسی بدنه» مباحث مطروحه بود. میزگرد نخست با عنوان «شاهنامه و اهمیت مواجهۀ فرهنگی‌هنری با حماسه برای مخاطبان عام» و میزگرد دوم با موضوع «سینمای فانتزی و الهام از حماسه» برگزار شد.

پخش نماهنگ (مرور فعالیت‌ها و برنامه‌های قطب علمی فردوسی‌شناسی)، اجرای نمایش شاهنامه توسط کودکان و پخش فیلم انیمیشن سینمایی «رستم و برزو» از دیگر برنامه‌های روز نخست همایش بزرگداشت روز ملی بزرگداشت فردوسی بود.

* روز دوم

دومین روز همایش بزرگداشت روز ملی بزرگداشت حکیم ابوالقاسم فردوسی نیز بیست‌وپنجم اردیبهشت‌ماه سال1394 به‌همت مؤسسۀ فرهنگی سرای فردوسی در تالار اجتماعات بنیاد فرهنگی آریو مصلی‌نژاد مشهد برگزار شد.

در این مراسم، دکتر مسعود سلطانی‌فر (معاون رئیس‌جمهور و رئیس سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری) گفت: «دلیل تابش خیره‌کنندۀ فردوسی در آسمان ادب فارسی، پیوند نام او با غرور ملی ایرانیان است. فردوسی در شرایطی شاهنامه را سرود که هویت ایرانی درگیر مسائل بسیاری بود. او حافظۀ تاریخی فراموش‌شده را به همگان یادآور شد. فردوسی در آن روزگاران سخت، سه گام بلند را در آفرینش شاهنامه برداشت؛ نخستین گام بهره‌گیری از زبان یکدست و شیوای فارسی بود که ایرانیان با فهم آن مشکلی نداشتند، گام دوم دست‌یابی و ارجاع به منابع و مدارک معتبر بود و گام سوم نیز چیدمان و بازسازی داستان‌ها و اساطیر کهن‌سال ایرانی بود که این نکته بخش اصلی کار استاد توس است... خردورزی، امانتداری، پاسداشت غرور ملی، سخن همه‌فهم، همت بلند در ایجاد وحدت ملی، بهره‌گیری از واژگان ناب پارسی، تاریخ‌نویسی دقیق و... واژه‌های کوچکی برای بیان عظمت ابرمرد توس هستند.»

حسین زارع‌صفت (مدیرکل سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان خراسان‌رضوی)، محمد مقدوری (معاون استاندار خراسان‌رضوی)، نصرالله پژمانفر (عضو کمیسیون فرهنگی مجلس شورای اسلامی) و سیدسعید سرابی (مدیرکل ادارۀ فرهنگ و ارشاد اسلامی استان خراسان‌رضوی) دیگر سخنرانان این بخش از همایش بزرگداشت روز ملی بزرگداشت فردوسی بودند.

در ادامۀ این همایش و پس از اجرای موسیقی ایرانی توسط تنی چند از جوانان هنرمند مشهدی، مراسم اهدای نشان ملی فردوسی به سه تن از شخصیت‌های ملی فعال در حوزۀ شاهنامه‌شناسی و شاهنامه‌پژوهی برگزار شد. در این مراسم ضمن تقدیر از فعالیت‌های علمی و هنری استادان دکتر محمدرضا راشدمحصل (رئیس هیئت مدیرۀ مؤسسۀ فرهنگی سرای فردوسی)، دکتر جلال خالقی‌مطلق (شاهنامه‌پژوه و مصحح شاهنامه)، دکتر یعقوب دانش‌دوست (پژوهشگر و نویسنده) و لوریس چکنواریان (موسیقی‌دان و رهبر ارکستر بزرگ در ایران)، نشان ملی فردوسی به ایشان اهدا شد.

دکتر مسعود سلطانی‌فر در این مراسم ابراز داشت: «از سال گذشته جایزۀ ملی فردوسی به فردوسی‌شناسان و فردوسی‌پژوهان تقدیم شد و با مجموعه‌ای که در این زمینه فعال می‌شود، از اردیبهشت‌ماه سال آینده، جایزۀ جهانی فردوسی را اعطا خواهیم کرد.»

در بخش دوم از روز دوم همایش بزرگداشت روز ملی حکیم ابوالقاسم فردوسی که در واقع بخش پایانی این همایش نیز بود، دکتر محمدرضا راشدمحصل (رئیس هیئت مدیرۀ مؤسسۀ فرهنگی سرای فردوسی) سخنرانی کرد. وی گفت: «فردوسی نیاز زمان خود را درک کرد و به‌صورت هدف‌دار، فضیلت انسان ایرانی را به او نشان داد تا بتواند استقلال خود را به‌دست بیاورد و آن را حفظ کند. شاید شاعران دیگری بودند که آن‌ها هم مانند فردوسی نیاز زمان خود را درک می‌کردند، اما تفاوت آن‌ها با فردوسی در این بود که آرمان نداشتند و به‌طور هدف‌دار به سرایش شعر نپرداختند؛ در حالی که فردوسی با هدف بزرگداشت انسان ایرانی، جلوه‌های گران‌قدر فضیلت‌های انسانی و ملی را در شاهنامه به‌طور درخشانی نمایش داد. حفظ استقلال مملکت، وحدت فرهنگی ایرانیان، جهانبانی بر مبنای خردورزی و دادگری و... از مهم‌ترین آرمان‌ها و اهدافی است که حکیم توس در شاهنامه به آن‌ها پرداخته است. دلیل اصلی ماندگاری شاهنامه در فرهنگ ایران، پرداختن به سنت‌های جوانمردی و خصلت‌های انسانی است؛ این ماندگاری بر دریافت خاص فردوسی، بیان هنری و نکته‌های جاودانه‌ای متکی است که کتاب او را مقبول دل‌ها و مطلوب جان‌ها کرده است و تا زمانی که آرمان‌های انسانی به‌طور کامل تحقق نیابد، نام فردوسی و شاهنامه بلندآوازه و ماندگاری آن‌ها مسلم است.»

سخنرانی‌های دکتر محمدتقی راشدمحصل با موضوع «بررسی و تحلیل داستان فرود»، «دکتر چنگیز مولایی با موضوع «معنی ترکیب درست‌آمدن و نام خزروان در شاهنامه»، دکتر مه‌دخت معین با موضوع «تأثیر شاهنامه در تربیت و اخلاق اجتماعی» و پخش نماهنگ نقالی شاهنامه از دیگر بخش‌های روز دوم همایش ملی بزرگداشت فردوسی بود. 

یوسف بینا